Yürürlüğe giren infaz düzenlenmesinin detayları

TBMM Genel Kurulunda kabul edilen, "Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" Resmi Gazete'de yayımlandı. Düzenlemeyle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, İnfaz Hakimliği Kanunu ve Türk Ceza Kanunu ile Ceza Muhakemesi Kanunu olmak üzere toplam 11 farklı kanunda değişiklik yapıldı. Derlenen bilgilere göre, infaz paketinin ana eksenini ceza adaleti sisteminden toplumun beklentisi ve uygulamada bugüne kadar karşılaşılan sorunlar belirledi.

Bu nedenle bir yandan ceza artıran maddeler, diğer yandan denetimli serbestlikle infaza ilişkin geçici düzenlemeler ihdas edildi. Bir yandan, koşullu salıverme oranları düşürülürken, diğer yandan iyi hal ölçütünü belirginleştiren kurallar getirildi.

Bu bağlamda infaz paketinde infaz hakimliklerinin etkinliği artırılarak infazda ihtisaslaşmanın sağlanması, topluma uyum süreçlerine yönelik ıslah önlemlerinin artırılması suretiyle yeniden suç işlenmesinin önlenmesi, modern infaz rejiminin gereklerine göre ceza infaz kurumlarının yönetim ve işleyişiyle ilgili olarak uygulamada ortaya çıkan sorunların giderilmesi, infaz ve denetimli serbestlik aşamalarında çocuk, yaşlı, hasta, yeni doğum yapmış kadınlar gibi gruplar lehine hümanist yaklaşımın güçlendirilmesi, özel infaz usullerinin (konutta infaz, hafta sonu infaz, geceleyin infaz) bir bütün halinde ele alınarak, daha etkin ve tercih edilebilir hale getirilmesi amaçlandı.

İnfazda tek karar mercii infaz hakimi olacak

Paketin reform niteliğindeki yönlerinden biri infaz hakimliğinin görev ve yetkilerinin genişletilmesi. Bu değişikliklerle infaz hakimliği adeta yeniden doğacak, infazda tek karar mercii infaz hakimi olacak. İnfaz hakimliğine ilişkin değişikliklerin yürürlüğü 1 Eylül 2020 tarihine ertelendi. Bu süre hem HSK'nın sistemi kurgulamasını sağlayacak hem de personel boyutuyla "infaz katipliği" için de eğitim ve hazırlık fırsatı verecek.

İyi hal değerlendirmesi en geç 6 ayda bir düzenli olarak yapılacak

Kanunda hükümlülerin çeşitli haklardan yararlanabilmeleri için iyi halli olmaları bir ön şart olarak kabul edildi. Bugüne kadar iyi hal değerlendirmeleri idare ve gözlem kurulu tarafından otomatik olarak uygulanmaktaydı. Yargıda Reform Strajesi'nde ifade edilen "topluma uyum süreçlerine yönelik ıslah önlemlerinin artırılması" hedefi doğrultusunda iyi hal değerlendirme sistemi infaz paketinde yeniden ele alındı.

Bu kapsamda, iyi halli olmayı ölçecek enstrümanlar/kriterler artırıldı. İyi hal değerlendirmesi en geç 6 ayda bir düzenli olarak yapılacak. İyi hal değerlendirmesi, ıslah odaklı infazın başlıca araçlardan biri olarak sistemin temel göstergelerinden biri haline getirildi. İyi hal değerlendirmesine ilişkin değişiklikler 1 Ocak 2021 tarihinde yürürlüğe girecek.

Suç ve cezalara ilişkin değişiklikler

Paketin, ceza adaleti sistemine dair çalışmaların nihai sonucu değil, bilakis başlangıcı olduğu, bu nedenle suç ve yaptırım sistemine dair kapsamlı bir çalışmanın da önümüzdeki süreçte gündemde olmaya devam edeceği belirtiliyor. Bu pakette ise suç ve ceza bağlamında TCK'ya dört yerde dokunuldu.

Buna göre, TCK'nın 86. maddenin 3. fıkrasına yeni bir bent eklenerek tıpkı adam öldürme suçunda olduğu gibi yaralamada da "canavarca his" nitelikli hal sebebi oldu. 87/4. maddede düzenlenen "kasten yaralama sonucunda ölüm meydana gelmesi" fiilinin cezasının üst sınırı 16 yıldan 18 yıla çıkarıldı. 220. maddede örgüt kurma, yönetme ve üyelik suçlarının cezaları artırıldı. 241. maddede tefecilik suçunun cezası artırıldı, örgütlü tefecilik nitelikli bir hal olarak maddeye eklendi.

Koşullu salıverme için genel kural 1/2 oldu. Yani koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için cezaevinde iyi halli olarak geçirilmesi gereken süre hükmolunan cezanın yarısı olarak belirlendi.

Kasten öldürme, işkence ve eziyet, yüzde sürekli değişikliğe neden olan yaralama, sarkıntılık, cinsel taciz, reşit olmayanla cinsel ilişki suçu, özel hayatın gizliliğine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, MİT Kanunu kapsamındaki suçlar, suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti dolayısıyla işlenen suçlar, çocuklara işlenilen tüm cinsel suçlar, uyuşturucu ticareti suçu, örgüt faaliyeti kapsamındaki suçlar ve terör suçları istisna tutularak 2/3 olarak belirlendi.

Cinsel saldırı (tecavüz), çocuklara yönelik her türlü cinsel istismar, 15 yaşını doldurmuş çocuklarla ensest ilişki, terör suçları ve uyuşturucu imal ve ticareti suçları da istisna tutularak 3/4 olarak belirlendi.

Denetimli serbestlik süresi 3 yıla çıkarıldı

Geçici düzenleme uyarınca kasten öldürme, üst soy, alt soy, eş, kardeş ve beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak kişilere karşı yaralama, yüzde sürekli değişikliğe neden olan kasten yaralama suçları, işkence ve eziyet, cinsel suçlar, özel hayata karşı suçlar (haberleşmenin gizliliğinin ihlal, dinleme, özel hayatın gizliliğini ihlal, kişisel verilerin ele geçirme/ifşa etme), uyuşturucu imal ve ticareti, terör suçları ile terör örgütü kuruculuğu, yöneticiliği ve üyeliğine ilişkin suçlar hariç 3 Mart 2020'ye kadar işlenen suçlarda 1 yıllık denetimli serbestlik süresi 3 yıla çıkarıldı.

CMK 109. maddeye eklenen fıkrayla Kanun, bazı kişiler için tutuklama yerine adli kontrol öneriyor. Bu kişiler maruz kaldığı ağır bir hastalık veya engellilik nedeniyle ceza infaz kurumu koşullarında hayatını yalnız idame ettiremeyenler ve hamile olan veya doğumdan itibaren altı ay geçmemiş bulunan kadınlar olarak ifade ediliyor. Hamile olan veya doğumdan itibaren 1 yıl 6 ay geçmemiş kadınlar hakkında hapis cezalarının infazı geri bırakılacak. Bu süre daha önce doğumdan itibaren 6 ay olarak belirlenmişti.

Hükümlünün istemiyle infazın ertelenmesi sebepleri arasına "hükümlünün eş veya çocuklarının sürekli hastalık veya malullükleri nedeniyle bakıma muhtaç olmaları" hali eklendi. Ayrıca erteleme süresi ilk seferde 6 aydan 1 yıla çıkarıldı. Kasten işlenen suçlarda üç yıl, taksirle işlenen suçlarda ise beş yıl veya daha az süreli hapis cezalarının infazı, çağrı üzerine gelen hükümlünün istemi üzerine cumhuriyet başsavcılığınca ertelenebilir.

Cezaevlerinde iyi halliliğe ve rehabilitasyona etkisi hayli fazla olan ödüllendirme uygulaması çocuk hükümlüler bakımından çeşitlendirildi.

Çocuk ve 65 yaşını tamamlamış hükümlüler ile beraberinde çocuğu bulunan kadın hükümlülere dışarıdan her zaman hediye alabilme imkanı getirildi.

Daha önce sadece bayramlarda, yılbaşında ve doğum günlerinde hediye alma imkanı sağlanmıştı. Mazeret izni hakkına sahip olabilmek için gereken süre hükümlülük süresinin 1/10'una indirildi. Yakınlarına hasta ziyareti için mazeret izin hakkı 1'den 2'ye çıkarıldı. Aynı şekilde tutuklularda da bu hak 2'ye çıkarıldı.

Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlarla kapalı ceza infaz kurumunda olup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazananlara verilen özel izin üç ayda bir 7 güne çıkarıldı.

Ayrıca, hastalık veya doğal afet gibi zorunlu hallerde bu izinlerin birleştirilerek kullanılmasına imkan tanındı. Hafta sonu infaz ve geceleyin infaz uygulamalarından yararlanabilmek için gereken ceza kasıtlı suçlarda 1 yıl 6 ay, taksirli suçlarda (taksirle öldürme hariç) 3 yıl oldu. Daha önce kasıtlı-taksirli ayrımı yoktu ve hepsinde sadece 6 aydı. Terör ve cinsel suçlar istisna tutuldu.

Konutta infazın da uygulama alanı genişletildi. Bu özel infaz türü kadınlar, çocuklar ve yaşlılar için uygulanabiliyor. Kadın, çocuk ve 65 yaş üzerine 1 yıl, 70 yaş üstünde 2 yıl, 75 yaş üstünde 4 yıllık cezalar konutta çektirilebilecek. Terör ve cinsel suçlar bu uygulamada istisna tutuldu.