‘Bor'u değerlendirmek ülkeye borcumuz

Dünya bor rezervinin yüzde 73'ünü elinde bulunduran Türkiye, bu madenden stratejik ürünler elde etme konusunda önemli adımlar atıyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinesinde yürütülen çalışmalar kapsamında; ETİ Maden, boru son kullanıcıya ulaştıran katma değeri yüksek ürünler üretiyor. Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN) ise, çeşitli AR-GE projeleriyle geleceğin projelerine ışık tutuyor. 2018 yılında ilan edilen bor stratejisiyle, bu madenin değerini birden bine katlayacak katma değerli uç ürün üretimine odaklanılmıştı. 2019 ise, bor açısından devrim niteliğinde oldu. Borlu temizlik ürünleri yıl içerisinde bir bir piyasaya sürülürken, stratejik ürün üretiminde kritik bir rol oynayacak Bor Karbür Tesisinin de temeli atıldı. Resmi verilere göre borun dünyada üretimi 2018 yılında yaklaşık 4,1 milyon ton civarında gerçekleşti. Bor üretiminde Türkiye, yüzde 59 pay ile birinci sırada yer alıyor. Türkiye kolemanit, tinkal ve üleksit gibi bor çeşitlerinin üreticisi olmasının yanı sıra; boraks, susuz boraks, borik asit veya bor trioksit gibi işlem görmüş bor ürünlerini de üretiyor. Türkiye'deki bor madenlerinin işleme, üretim ve pazarlama faaliyetleri Balıkesir'in Bigadiç, Bursa'nın Kestelek, Kütahya'nın Emet ve Eskişehir'in Kırka sahalarında Eti Maden yürütüyor.

MİLYAR DOLARLIK SATIŞ
Türkiye'nin bor ürün üretim kapasitesi 2,7 milyon ton olarak dikkat çekerken, 2019 yılının ilk 6 ayında 1 milyon tonu aşkın ürün üretildi. Bor satışları 2018 yılında miktar bazında yaklaşık 2,4 milyon ton ve değer bazında 1 milyar doları aştı. ETİ Maden'in ihracatı 2018'de 990 milyon dolar olurken, bu rakam 2000 yılında 215 milyon dolar civarında bulunuyordu. Eti Maden'in toplam satışının gelirlerinin yüzde 98'ini ihracat oluşturuyor. Bor ihracatında ham maddeden çok yarı mamul ve ürün ihracı için de çalışmalar sürüyor. Geçtiğimiz yıl yapılan ihracatta, ham maddenin yanı sıra yurt dışına 9 bin tonun üzerinde borlu gübre “Etidot-67” ihraç edilmişti. Bu gübreyi Hindistan, ABD, Çin ve Brezilya gibi ülkeler kullanmıştı. Türkiye hâlihazırda 110 ülkeye bor ihraç ediyor. 2018 yılında yapılan bor ihracatının yüzde 60'ı Asya bölgesine, yüzde 26'sı Avrupa'ya, yüzde 13'ü Kuzey-Güney Amerika'ya, yüzde 1'i Afrika'ya gerçekleştirilmişti.

AR-GE DEVAM EDİYOR
Türkiye'nin bor araştırmalarını yürüten BOREN bugüne kadar 280'in üzerinde projeye destek oldu. Hâlihazırda 50 AR-GE projesi üzerinde çalışmalar sürüyor. Projeler arasında borlu kanser ilacı, yara iyileştirici sünger, alev almayan çadır, ahşapları çürüklere karşı koruyacak kimyasal ile inşaatlarda tuğlanın yerini alacak pomza ürünler yer alıyor. BOREN, çalıştığı projeler kapsamında 26 adet patent belgesi alırken, 12 adet de buluş için patent alım sürecini devam ettiriyor.

ÜRÜNLER ÜLKEYİ UÇURUR
Borun fiyatlandırması da, katma değerine göre artış gösteriyor. BOREN verilerine göre; borik asit ton başına 500 dolar düzeyinde seyrederken, zırh yapımında kullanılan yarı mamullerden bor karbürün tonu, 25 bin dolara kadar çıkabiliyor. Roket yakıtı yapımında ve araçlardaki airbag yapımında kullanılan elementel borun tonu ise, 1,7 milyon dolarları buluyor. Bor, nükleer santrallerde kontrol çubuğu üretiminde de kullanılıyor. Bu ürünün tonu ise 2-3 milyon dolara ulaşıyor.

TARIMA DEVA OLACAK
2012'den önce dünya bor tüketiminin yaklaşık yüzde 5'i tarım sektöründe gerçekleşiyordu. Bu oran son yıllarda yüzde 15'lere çıkarken, 2014'te ilk defa bitki bazlı borlu gübre üretildi. Hesaplamalara göre Türkiye'nin 90 milyar TL bitkisel üretim değeri göz önüne alındığında, hem verim hem de kalitede elde edilecek yüzde 2'lik bir artışla, ekonomiye 1,8 milyar liralık katkı sağlanıyor.

30 MİLYAR DOLARLIK DEV PAZAR
Bor; tarımdan savunma sanayisine, inşaat sektöründen temizliğe, uzay araştırmalarından cam sanayisine kadar birçok alanda kullanılabiliyor. Dünyada bor üretimi yapan en önemli ülkeler arasında Türkiye, ABD, Arjantin, Rusya, Çin ve Şili yer alıyor. Hâlihazırda dünya borlu ürünler pazarı yaklaşık 30 milyar dolar. Borun direnç artırıcı, ısı yalıtımı yapıcı, alev geciktirici, duman bastırıcı, kanser önleyici, enerji taşıyıcı ve depolayıcı, bitki besleyici, temizleyici, antimikrobiyal etken madde, radyasyon ve savunma zırhı olabilmesi gibi bilinen birçok etkisi bulunuyor. Sanayide 250'den fazla üründe bordan yararlanılıyor. Borun yüzde 80'i cam seramik, tarım, temizlik-deterjan sektöründe; yüzde 20'si ise elektronik-iletişim, uzay-hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, nanoteknolojiler, otomotiv, enerji, metalürji ve inşaat sektörlerinde kullanılıyor.

2023'E KADAR KRİTİK TESİSLER TAMAMLANACAK
11. Kalkınma Planı'nda, 2023 sonuna kadar ferrobor, bor nitrür ve bor karbür üretecek tesislerin tamamlanarak faaliyete geçmesi hedeflendi. Katma değeri yüksek bor ürünleri üretmek maksadıyla geçtiğimiz günlerde ileri teknoloji bor karbür tesisi için temel de atılmıştı. Bor karbür üretim tesisinde bütün kısımlar devreye alındığında 150 kişilik istihdam sağlanacak. Bor karbür, özellikle zırhlı araçların mukavemetinin artırılması yönünde ciddi performans sağlıyor.